Kiedy powstała parafia pod wezwaniem św. Marcina w Swarzędzu, tego precyzyjnie nie sposób ustalić. Przyjmuje się, że jej początki wyprzedzają w czasie powstanie parafii w Borówku (Borowie?) pod Czempiniem, parafii w Czaczu i parafii w Bojanowie Starym. Najstarszą spośród nich była parafia Borówko (Borowo?). Wspomina o niej dokument z 31 stycznia 1298 r. Parafia ta została w 1460 r. połączona z Czempiniem. Pleban w Czaczu wymieniony jest po raz pierwszy w 1401 r., ale parafia jest z pewnością starsza. Wzmianki o parafii w Bojanowie Starym pojawiają się w 1389 r. Dodatkowym argumentem na to, że parafia w Swarzędzu jest starsza niż wymienione powyżej parafie, jest to, iż plebani swarzędzcy z nadania biskupiego mieli prawo poboru dziesięcin kmiecych w tych miejscowościach (z całej okolicy jak Borówko pod Czempiniem i Bojanowo Stare oraz Piotrkowice) i prawo to obowiązywało jeszcze na początku XVI wieku.

Można zatem wnioskować, że kościół parafialny w Swarzędzu istniał już w XIII wieku, przed 1298 r., mimo iż pierwszy dokument o nim zachował się dopiero z 8 maja 1377 r. Z tekstu źródłowego wynika, iż dziedzic Swarzędza Wincenty zamierza sprzedać dobra swarzędzkie i oświadcza, że posiada 2/3, a Dersko z Łowęcina 1/3 patronatu kościoła parafialnego w Swarzędzu.

Niektórzy badacze uważają, że parafia mogła istnieć już w XII wieku. Nie wydaje się to jednak możliwe, gdyż brak jest dowodów na poparcie tej tezy. Powstanie kościoła parafialnego w Swarzędzu należy sytuować przed 1298 r., co najwyżej w II połowie XIII wieku.

Z XV-wiecznych źródeł pisanych znamy plebanów swarzędzkich. Pierwszym plebanem w Swarzędzu znanym z dokumentów był w 1417 r. Mikołaj syn Mikołaja Głęboczka (Głębocka?). Występował on jako świadek w dokumencie z 3 lipca 1430 r., na mocy którego biskup poznański nadawał wieś biskupią Biskupice w użytkowanie prepozytowi gnieźnieńskiemu Przedwojowi z Grądów.

Rok później plebanem był już Jan, postać skądinąd niezwykle interesująca. Wspominają o nim bowiem dokumenty z kolejnych lat. W 1428 r. tenże pleban Jan zostaje pozwany przez Mariana, wikarego z Niepruszewa. Kilka lat później, w 1433 r., z kolei Jan pozywa swojego kościelnego Marcina i oskarża go o kradzież z włamaniem na terenie kościoła. Wartość skradzionych rzeczy (odzieży i tkanin) pleban ocenił na 7 grzywien. Jakby tego było mało, plebana parafii swarzędzkiej widzimy przed sądem konsystorskim w 1434 r. Wówczas to sąd zobowiązał Swantochnę, wdowę po Stanisławie z Gowarzewa, do uiszczenia tytułem mesznego trzech miar żyta i trzech miar owsa plebanowi Janowi ze Swarzędza. O Janie, plebanie ze Swarzędza mamy też informację z 1435 r. Został on wówczas plebanem w Ostrowie Wielkopolskim.

Z XV-wiecznych dokumentów wyłania się też postać wikarego swarzędzkiego. W 1422 r. podczas procesu przeciwko sołtysowi z Uzarzewa, Jan Lowaczinsky prezentował swoich świadków. Wśród nich był wikary swarzędzki Wojciech. Świadczył on, iż Jan Lowaczinsky nigdy nie sprzedawał śladu (jednostka miary) ziemi.

Od początków XVII wieku naprzeciwko kościoła stała siedziba właścicieli Swarzędza. Znajdował się tam okazały drewniany dworek szlachecki wraz z folwarkiem. Obok kościoła stał również szpital parafialny ufundowany przez Karola Grudzińskiego oraz plebania i dom altarzysty pobudowany w 1752 roku przez Teodora Koźmińskiego. W tym rejonie skupiały się zabudowania wsi Swarzędz.

Po Grudzińskich dobra swarzędzkie przeszły w ręce Adama Antoniego Opaleńskiego, który około 1650 roku podarował probostwu swarzędzkiemu 60 zagonów ziemi oraz zapewnił na gruntach jasińskich 10 wierteli żyta oraz owsa, jako lega na msze św. Kolejnymi właścicielami dóbr był ród Koźmińskich. Adam z Iwanowic Koźmiński kasztelan rogoziński w 1717 r. legował na msze św 2000 złp czym zapoczątkował altarię Matki Bożej Różańcowej. W 1722 r. Maciej Koźmiński zwiększył sumę legowaną przez swego ojca o kolejne 1000 złp. Chciał aby Bractwo Różańca św. było prowadzone przez osobnego dla tego Bractwa księdza promotora. Jego życzenie spełnił w 1752 r. Teodor Koźmiński, zwiększając legat o kolejne 2000 złp i przeznaczając na utrzymanie księdza promotora 40 wierteli żyta, 20 wierteli jęczmienia, 8 wierteli grochu, 20 sądków po 36 grancy piwa i 18 złp dla organisty. Wybudował osobny dom mieszkalny dla księdza promotora pomiędzy mieszkaniem proboszcza a szpitalem naprzeciwko dworu swarzędzkiego.

Altaria ta w 1796 roku za ks. Arcybiskupa Gorzeńskiego została wcielona do probostwa. Niewykluczone, że już we wcześniejszych latach w domu altarzysty mieszkał proboszcz parafii, ponieważ stan właściwej plebanii nie pozwalał na zamieszkanie. W 1870r. po wielu latach różnych przeszkód i trudności wybudowano piękną i dość obszerną plebanię z palonej cegły i łupkiem pokrytą. Koszt tej inwestycji wynosił 4855 tal. 25 sgr. W tym czasie dawniejszy dom altarzysty został sprzedany na rzecz emerytowanego proboszcza kołdrąbskiego, ks. Ryszkiewicza, który kupił go pod warunkiem, że go rozbierze, pozwolono mu jednak mieszkać w nim aż do jego śmierci. W 1881 r. dom ten został sprzedany i rozebrany. Daniny dóbr swarzędzkich wcześniej wspominane były pobierane przez altarzystę i proboszcza do 1832r. Kiedy to zostały one rozłożone na folwark i inne posiadłości swarzędzkie.

Kościół w Swarzędzu pierwotnie drewniany, był już za czasów Koźmińskich murowany. Wybudowano go przełomie XVI i XVII wieku z palonej cegły. Był on rozbudowywany w kolejnych latach. Najstarsza część kościoła rozciąga się od wielkiego (głównego) ołtarza, aż do ambony włącznie. Została ona wykończona do roku 1695. Ołtarz był drewniany z obrazem Matki Bożej, zasuwany obrazem św. Marcina Biskupa i ozdobiony pięcioma figurami. Trzy figury przedstawiały postać św Marcina, natomiast dwie pozostałe św Jana Nepomucena i Matkę Bożą Bolesną. Ołtarz po stronie epistoły (na prawo od ołtarz głównego) przedstawiał wizerunek Matki Bożej Różańcowej, natomiast ołtarz po stronie Ewangelii zawierał obraz Jezusa biczowanego, nad którym znajdował się obraz Przemienienia Pańskiego. O konsekracji kościoła wspomina wizyta Zibowicza z roku 1727 r., nie wiadomo jednak kto jej dokonał.

Długość pierwszej części kościoła wynosiła 50 stóp, szerokość 18 stóp, natomiast wysokość ścian około 25 stóp. Pod tą częścią kościoła znajdował się grobowiec sklepiony wymurowany w 1754 r., w którym złożone zostały ciała dawniejszych dziedziców dóbr Swarzędzkich, Koźmińskich.

W późniejszych latach dobudowano po stronie północnej tak zwaną lożę dla dziedzica dóbr swarzędzkich i zakrystię ze sklepieniem, z której się wychodziło na ambonę. Do tej loży było osobne wejście od strony cmentarza. Do 1868 r. lożę od kościoła odgradzało wielkie okno w formie półkola. W 1868r. Przebudowano lożę na kaplicę, okno zostało wyjęte, a mur pod oknem zniesiony. Kaplica ta miała 18 stóp długości, 12 szerokości i 9, wysokości. Ołtarz posiadał dwa obrazy Matki Bożej po jednej stronie oraz Jezusa ukoronowanego po drugiej.

Druga część kościoła została dobudowana około 1753 roku. Długość tej części wynosiła 35 stóp, szerokość 25 stóp, a wysokość ścian wewnątrz około 29 stóp. Ta część kościoła zawierała dwa ołtarze. Po stronie Epistoły z obrazem św Walentego i po stronie Ewangelii św Jana Nepomucena. Obrazy do tych ołtarzy sprawili dwaj parafianie w 1868 roku. Wejście główne do kościoła od strony zachodu zostało zaopatrzone wielkimi wrotami. Chór odpowiedni do rozmiaru kościoła został nowo wybudowany w 1857 r. W 1859 r. Postawione zostały na nim organy przez organmistrza Petersa z Poznania. Posadzka kościoła do 1871 r. była z cegły, zastąpiono ją cementowymi flisami.

W latach 1868 – 1884 odnowiono ołtarze, ławki i okna, wymalowano także cały kościół. Większość kosztów tej inwestycji została pokryta z dobrowolnych składek parafian. Trzecią część kościoła stanowi wieża, wybudowana w 1792 roku. W formie piramidy pokryta do 1871 r. karpiówką, później została wyremontowana i pokryta łupkiem. Wieża ta ma około 90 stóp wysokości, umieszczono w niej cztery dzwony o rozmiarach odpowiednio 30 cali, 18 cali, 12 cali i 6 cali.

W 1907r. powstał Chór Kościelny im. św. Cecylii parafii św. Marcina. Założony został z inicjatywy organisty Jana Zaporowskiego jako chór mieszany o 30 osobowym składzie. Prezesem jego był Teofil Hoffman. Głównym celem działalności tego chóru było uświetnianie polską pieśnią kościelną obrzędów religijnych i uroczystości parafialnych. W ramach chóru starano się pielęgnować polską pieśń ludową.

W okresie międzywojennym z budowli sakralnych w mieście funkcjonował kościół rzymsko-katolicki, ewangeliczny na Starym Rynku (obecnie Plan Niezłomnych) i bożnica Żydowska przy placu Mickiewicza. W związku z odpływem ludności niemieckiej i żydowskiej z miasta zmniejszyła się liczba wyznawców kościoła ewangelicznego i mojżeszowego.

W tym czasie parafii katolickiej przewodzili przez wiele lat proboszczowie: ks. Tadeusz Mroczkowski, a następnie ks. Stanisław Kozlik, obaj działacze społeczni na niwie politycznej, gospodarczej i kulturalnej. Znanym społecznikiem był także ks. Wawrzyniak, opiekun miejscowego harcerstwa. Parafia zmierzała do utrzymania wpływu ideowo-politycznego w tym środowisku i czynnie angażowała się w działalność wielu stowarzyszeń i organizacji. Pod opieką Kościoła działało Katolickie Stowrzyszenie Młodzieży Męskiej i oddzielnie Żeńskiej, Katolickie Stowarzyszenie Robotników Polskich oraz chór im. Św. Cecylii.

Oba katolickie stowarzyszenia młodzieżowe były kołami podlegającymi zarządowi w Poznaniu. W ocenie władz miejskich wykazywały się wysoką zwartością organizacyjną, dużą aktywnością i ruchliwością na terenie Swarzędza. Brały czynny udział we wszystkich pochodach i uroczystościach państwowych oraz regionalnych. Wiele czasu młodzież poświęcała szkoleniu w ramach przysposobienia wojskowego i wychowania fizycznego współdziałając ze Związkiem Strzeleckim.

Katolickie Stowarzyszenie Robotników miało swoją siedzibę w Domu Katolickim przy ul. Św. Marcina. Jego wieloletnim prezesem był Jan Pęczyński. Do aktywnych członków Stowarzyszenia należeli: Ignacy Ciszewski, Jarosław Szymkowiak, Szczepan Majewski i Stanisław Nowaczyk. Jednym z zadań było dokształcanie ogólne i fachowe swych członków oraz kształtowanie katolickiej świadomości społecznej w środowisku klasy robotniczej.

Po II Wojnie Światowej środowiska katolickie w Swarzędzu reaktywują działalność organizacji społecznych działających w okresie międzywojennym. Wznowiło swoją działalność Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży Żeńskiej, którego prezesem została Joanna Kurczewska, jednocześnie reaktywowano Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży Męskiej, którego prezesem został Jan Bielawiak. Opiekunem i przewodnikiem ideowo-politycznym obu organizacji katolickich był ówczesny proboszcz swarzędzkiej parafii ks. Marian Jankowski.